Lata 1918 do 1945

W noc okupacji

admin — Fri, 01 Sep 2017 11:20:00 +0000

W noc okupacji

FAKTY, WYDARZENIA:

1939 - 1 września rozpoczyna się największa w dziejach - II wojna światowa, władzę w Spółdzielni przejmują Niemcy
1945 - 27 stycznia, koniec wojny na Śląsku

Rysującemu się rozkwitowi budownictwa w ChSM kres położyła wojna. Wielu działaczy spółdzielczych musiało uchodzić przed okupantem. Inni zaś za swe przekonania doznali represji i prześladowań. Niemcy całkowicie zagarnęli władzę w chorzowskiej Spółdzielni. Na czele zarządu stanął Józef Strożyk. Ten sam, który do 1935 roku przewodniczył Radzie Nadzorczej.

Z tych czasów zachował się "Gesschäfts-Bericht", wydany w październiku 1940 roku, zawierający sprawozdanie niemieckiego zarządu spółdzielni. Jak skwitował to autor szkicu historycznego opracowanego na 60-lecie ChSM: Mimo demonstrowanej na szpaltach pisma radości z powrotu na stare pozycje i "praniemieckie" ziemie hitlerowski zarząd spółdzielni w ponad 5-letnim okresie okupacji nie mógł się pochwalić żadnymi osiągnięciami.

admin pt., 09/01/2017 - 13:20

Ambitny miesięcznik

admin — Fri, 01 Sep 2017 11:15:00 +0000

Ambitny miesięcznik

FAKTY, WYDARZENIA:

1937 - decyzja o wydawaniu własnego pisma
1938 - styczeń, 1 numer "Wiadomości Spółdzielczych"
1939 - w lipcu lub sierpniu ukazał się ostatni, podwójny numer "Wiadomości Spółdzielczych"

W 1937 roku Zarząd Spółdzielni zdecydował się na wydawanie własnego miesięcznika. Pierwszy numer ukazał się w styczniu 1938 r. Jako artykuł wstępny przedrukowano tekst ks. Antoniego Zalewskiego „Moralne znaczenie spółdzielczości”, opublikowany w sprawozdaniu Okręgowego Stowarzyszenia Spółdzielczego „Zjednoczenie”. Ks. Zalewski pisał w nim m.in.: „Spółdzielczość nie propaguje ani walki klas, ani fałszywie pojmowanych haseł wolności i równości. Ani w programie, ani w historii ruchu spółdzielczego nie ma gwałtu, krzywdy i przymusu. Uznaje własność prywatną, ale opartą o zasady moralne, obowiązujące zarówno jednostki, jak i całe społeczeństwo. Pragnie ona stworzyć warunki życia, aby ludzie wszystkich stanów i zawodów, obok poszanowania godności ludzkiej, mogli mieć zapewniony sprawiedliwy podział dóbr materialnych, wynikający z należytej oceny pracy”.

Pismo redagował Alojzy Gruszka, a wspomagał go w tym dziele Józef Bednorz, wiceprezes Rady Nadzorczej. W ciągu niespełna dwu lat ukazało się 16 numerów. Ostatni, podwójny numer, datowany jest na lipiec-sierpień 1939 roku.

Zwykle gazeta liczyła 4-8 kolumn. Ale bywała i znacznie obszerniejsza. Numer 6. z czerwca 1938 roku, wydany jako specjalny na „Dzień Spółdzielczości”, liczył aż 26 stron. Zawierał obszerne i niezwykle ciekawe z historycznego punktu widzenia materiały nie tylko o ChSM, ale działających wówczas w Chorzowie innych spółdzielniach: Spółdzielni „Konsum Pracowników”, Banku Ludowym, Spółdzielni Oszczędnościowo- Kredytowej Pracowników Ubezpieczeń Społecznych, Stowarzyszeniu „Przyjaciół Ogródków Działkowych”, a także o organizacji ruchu spółdzielczego, o spółdzielczości wojskowej, o spółdzielczości niemieckiej w Polsce jako „instrumencie politycznym”. Ten ostatni artykuł kończy się znamiennym apelem: "Dlatego każdy Polak powinien być spółdzielcą. Stańmy wszyscy w szeregach spółdzielczych, aby skutecznie odeprzeć natarcie wrogich kapitałów, aby unarodowić naszą gospodarkę polską. ”.

Sprawa rozwoju spółdzielczości niemieckiej na ziemiach polskich powraca na łamach „Wiadomości Spółdzielczych” niejednokrotnie i przyznać trzeba, że redagujący mimo swej antyniemieckiej postawy zachował w materiałach informacyjnych pełny obiektywizm.

Lektura „Wiadomości Spółdzielczych” dowodzi, że ich celem było nie tyle informowanie spółdzielców o sprawach własnej spółdzielni, ile upowszechnianie idei ruchu spółdzielczego, zaznajamianie z sytuacją w spółdzielczości. Stąd przeczytać tu można o wielu innych spółdzielniach mieszkaniowych czy budowlanych: o Towarzystwie Osiedli Robotniczych, o Towarzystwie Mieszkaniowym w Bydgoszczy, Towarzystwie Budowy Domów Robotniczych w Chorzowie, Towarzystwie Budowlanym Urzędniczek Pocztowych w Krakowie, Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej w Katowicach-Zawodziu, spółdzielni „Strzecha Lubliniecka”, „Wejheropolis” w Wejherowie, Towarzystwie Kredytowym i Budowlanym Urzędników i Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych we Lwowie czy wspomnianej już Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.

Zrelacjonowane zostały obrady I Polskiego Kongresu Mieszkaniowego zwołanego z inicjatywy Polskiego Związku Towarzystwa reformy Mieszkaniowej w dniach 17 i 18 grudnia 1937 roku. W Zjeździe tym ChSM reprezentował Alojzy Gruszka. Pisano o zjazdach delegatów Związku Spółdzielni i Zrzeszeń Pracowniczych Rzeczypospolitej Polskiej, informowano o zmianach w strukturach organizacyjnych spółdzielczości. Sporo tekstów poświęcono spółdzielcom spożywców, spółdzielniom rolniczym. Wreszcie informowano również, co się dzieje w spółdzielczości innych krajów.

Dziś „Wiadomości Spółdzielcze” są nie tylko cenną pamiątką tamtych trudnych czasów, ale i dokumentem umożliwiającym odtworzenie dziejów naszej spółdzielni. Komplet miesięcznika posiada Biblioteka Narodowa w Warszawie. W zbiorach ChSM znajduje się 8 spośród 16 unikatowych egzemplarzy pisma.

admin pt., 09/01/2017 - 13:15

Renesans akcji budowlanej

admin — Fri, 01 Sep 2017 11:10:00 +0000

Renesans akcji budowlanej

FAKTY, WYDARZENIA:

1935 - 10 maja, nowe władze, polonizacja ChSM
1936 - budowa 6. bloku - przy ul. Dąbrowskiego
1938 - budowa 7. bloku - w Chorzowie Batorym

Wkrótce po spolszczeniu Spółdzielni nowy zarząd, kierowany przez Alojzego Gruszkę, wypracował projekt budowy nowego bloku mieszkalnego. Na cele budowlane przeznaczono parcelę w zabudowaniu zwartym, leżącą odłogiem już od 1916 roku przy ul. Dąbrowskiego.

Szósty blok przy ulicy Dąbrowskiego

W 1937 roku stanął na niej obszerny blok mieszkalny, zawierający 38 mieszkań - 8 trzypokojowych, 20 dwupokojowych, 5 jednopokojowych i pięć kawalerskich. Wszystkie posiadały łazienki, przedpokoje, spiżarki. Zostały nowocześnie wyposażone.

W rozwiązaniu projektu starano się połączyć wymagania urbanistyczne ze względami ekonomicznymi i interesem wspólników. Nie było to łatwe. Szczupłość parceli obudowanej z obu stron wysokimi budynkami ograniczała możliwości. Blok zaprojektował arch. Antoni Hojnowski. Jemu też powierzono kierownictwo budowy rozpoczętej w czerwcu 1936 roku. Prace przebiegały - to znów "Wiadomości Spółdzielcze" - "w iście amerykańskim tempie. Za niecałe 4 miesiące potem potężna budowla w stanie surowym" została przykryta dachem. Odbiór stanu surowego nastąpił w październiku 1936 r. Dumą zarządu było, że i prace budowlane i wykończeniowe wewnątrz budynku zostały wykonane przez polskie firmy. Koszt budowy wynosił 356 148,79 zł. Fundusze uzyskano na dogodnych warunkach z pożyczki z Banku Gospodarstwa Krajowego oraz z Komunalnej Kasy Oszczędności miasta Chorzów. Zważywszy dodatkowo na fakt, że rozpoczynając akcję budowlaną po przejęciu agend od niemieckiego zarządu Spółdzielnia nie posiadała żadnego płynnego kapitału finansowego, a osiągnięte rezultaty finansowe stanowiły dorobek wyłącznie polskiego Zarządu, był to niewątpliwy sukces.

Siódmy w Hajdukach przy ulicy Karwińskiej

Zarząd nie tylko, że nie osiadł na laurach, ale... zaraz po oddaniu bloku przy ul. Dąbrowskiego zaczął myśleć o nowej inwestycji.

Postanowiono wznieść ją w Wielkich Hajdukach (Chorzowie Batorym). Nabyto położoną niedaleko kościoła katolickiego wielką parcelę o pow. z górą 3000 m2, przylegającą do wcześniej wybudowanego trzeciego z kolei bloku. Z kasy Emerytalnej Huty Florian i Huty Batory uzyskano na dogodnych warunkach kredyty w wysokości 320 000 zł, a ze Śląskiego Funduszu Gospodarczego w wysokości 158 tys. zł.

Projekt, stworzony przez arch. Zbigniewa Rzepeckiego, zakładał, że w bloku będzie 55 mieszkań trzy-, dwu- i jednopokojowych z kuchniami, łazienkami, betonowanymi strychami, schronami przeciwlotniczymi i przeciwgazowymi. Prace murarskie powierzono znanej firmie polskiej - Górnośląskie Towarzystwo-Przemysłowo-Budowlane E. Ilski. W ciągu niespełna sześciu miesięcy 1938 roku wykończono dwa spośród trzech planowanych budynków, dających pomieszczenie 34 rodzinom w mieszkaniach jedno-, dwu- i trzypokojowych. Ogólne koszta budowy wyniosły około 439 tys. zł, a roboty nie objęte kosztorysem ogólnym (przewody i urządzenia kuchenek gazowych, roboty brukarskie, skrzynki pocztowe, itp.) przeszło 6 tys. Koszta projektów i kierownictwa ukształtowały się powyżej 11 tys. zł.

admin pt., 09/01/2017 - 13:10

Polonizowanie spółdzielni

admin — Fri, 01 Sep 2017 11:05:00 +0000

Polonizowanie spółdzielni

FAKTY, WYDARZENIA:

1925 - przetłumaczenie Statutu na język polski
1933 - obchody jubileuszu 25-lecia Spółdzielni
1935 - 10 maja, nowe władze, polonizacja ChSM
1936 - 9 marca, zmiana nazwy na "ChSM"

Na nieudaną próbę likwidacji Spółdzielni polscy działacze, wśród nich członkowie Rady Nadzorczej, Alojzy Gruszka i Jan Klich, odpowiedzieli konsekwentnym dążeniem do jej pełnego spolonizowania. W 1925 roku doprowadzili do przetłumaczenia na język polski statutu i zarejestrowania go w sądzie.

Kiedy w 1933 roku program organizowanej z okazji jubileuszu 25-lecia Spółdzielni uroczystości przybrał charakter przepojony "wybitnie duchem jej aranżerów niemieckich", Polacy - członkowie Rady Nadzorczej - zaprotestowali, wskutek czego zezwolono na wygłoszenie podczas jubileuszu przez Alojzego Gruszkę polskiego przemówienia.

Przełom nastąpił w 1935 roku. 10 maja w wyborach do władz Spółdzielni zdecydowane zwycięstwo odniosła grupa polskich działaczy. Uchwalono niezbędne zmiany w statucie. 20 maja 1935 roku nowe władze i zmiany w statucie zostały zarejestrowane w sądzie. Od 31 maja 1935 roku Spółdzielnia stała się członkiem Związku Spółdzielni i Zrzeszeń Pracowniczych Rzeczypospolitej Polskiej. Spółdzielnia została spolonizowana.

Oczywiście, niemieccy działacze spółdzielczy nie pogodzili się z tymi decyzjami. Uchwały Walnego Zgromadzenia zostały zaskarżone. Podobnie jak uchwały późniejszego Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia z 11 X 1935 roku i Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia z 9 III 1936 roku, w której przyjęto nową polską nazwę: Chorzowska Spółdzielnia Mieszkaniowa z o.o. w Chorzowie. Zaskarżenie uchwał tego zgromadzenia nie przyniosło przeciwnikom oczekiwanych rezultatów. Wyrok w II instancji został zaopatrzony w klauzulę wykonawczą. Tak więc od 9 marca 1936 roku spółdzielnia nosi nazwę Chorzowska Spółdzielnia Mieszkaniowa. Wyrok sądowy - oczywiście - konfliktu nie rozwiązał. Dopiero w 1937 roku udało się zlikwidować konflikt w Spółdzielni. 24 września po dłuższych pertraktacjach, prowadzonych przez Edmunda Pietrygę i Franciszka Janka, zawarto ugodę pozasądową.

Na zdjęciu: Rada Nadzorcza Spółdzielni wybrana w 1935 roku:
przewodniczący Zarządu - Alojzy Gruszka (na dole, drugi od lewej), Jan Klich - prezes Rady Nadzorczej (zapewne ten z prawej A. Gruszki), Augustyn Hornig (pierwszy z lewej w drugim rzędzie), Helena Wienczerzowa oraz Stanisław Tronowicz - zastępca prezesa, Paweł Szymała, Józef Busek, Jakub Mądry, Ernest Juraszek, Józef Malik, Herbert Sprus,
Piotr Ziaja, Jerzy Nowak.

admin pt., 09/01/2017 - 13:05

Stagnacja

admin — Fri, 01 Sep 2017 11:00:00 +0000

Stagnacja

FAKTY, WYDARZENIA:

1918-1922 - próby likwidacji Spółdzielni
1914-1918 - I wojna światowa
1922 - 26 czerwca, Chorzów wraca do Macierzy
1925 - przetłumaczenie Statutu na język polski

Po wybudowaniu w 1916 roku piątego bloku w akcji budowlanej nastąpił zastój. Przyczyną była wojna światowa, potem inflacja i kryzys. Ale nie tylko. Włączenie w wyniku powstań śląskich i plebiscytu Królewskiej Huty do Polski nie było po myśli części niemieckich członków chorzowskiego "Wohnungsbauverainu". Niemcy, posiadający w zarządzie Spółdzielni zdecydowaną większość, wszczęli agitację zmierzającą do likwidacji Spółdzielni. Zamierzano wystawić nieruchomości Spółdzielni na sprzedaż. Polscy członkowie zarządu przypuszczali, że celem tego działania było również zagrabienie ewentualnych zysków ze sprzedaży. Zamiar się nie udał "dzięki stanowczemu przeciwstawieniu się rozsądnych umysłów małej garstki tych obywateli członków, którzy nie dali się bałamucić przez agitatorów niemieckich" - jak pisano piętnaście lat później w "Wiadomościach Spółdzielczych". Spółdzielnia została utrzymana. Niestety, dewaluacja pieniądza powodowała, że sytuacja finansowa Spółdzielni była ciężka.

Dopiero w 1925 roku, kiedy nastąpiła stabilizacja złotego polskiego, zaczęto przełamywać złą passę, finanse Spółdzielni znów wykazały stan dodatni, nawet korzystny. Przeliczono udziały wpłacane przez członków nieomal w pełni równowartości marki niemieckiej: 300 marek niemieckich na 300 zł polskich. Nader korzystnym dla Spółdzielni zjawiskiem była też ustawa stabilizacyjna, która wszelkie obciążenia hipoteczne redukowała do 15%.

Mimo dobrej koniunktury finansowej i mimo, że przybywało chętnych do Spółdzielni (w 1923 roku liczyła 831 członków) jej władze nie wykazały zdecydowanej inicjatywy zmierzającej do rozbudowy Spółdzielni. Wprawdzie na posiedzeniach Rady Nadzorczej została podniesiona myśl ewentualnego zapoczątkowania akcji budowlanej, ale wniosków tych nie rozpatrywano na tyle dogłębnie, by wynikały z nich konkretne działania.

admin pt., 09/01/2017 - 13:00